Κατά τον Martin Buber, γνωστό εβραίο φιλόσοφο και θεολόγο, μία κοινότητα ορίζεται ως τέτοια όταν συναντιούνται τέσσερις τομείς: κοινή γη, κοινή εργασία, κοινοβιακή ζωή και κοινό όραμα. Βλέποντας το θέμα ιστορικά παρατηρούμε ότι οι κοινότητες δημιουργούνται από ουτοπικά οράματα – χρησιμοποιούμε τον όρο ουτοπία με τη σημασία της επιθυμίας για τη δημιουργία μιας ιδανικής κοινωνίας και όχι το αποτέλεσμα.
Μία πολύ σύντομη ιστορική ανασκόπηση μας δείχνει ότι οι κοινωνικοί παρατηρητές αναζητούν πάντα δυνατότητες να μειωθεί η ανισότητα, η καταπίεση και η αδικία. Τα οράματα ενός παραδείσου (βιβλικός κήπος της Εδέμ) βοήθησαν να διαμορφωθεί η ιουδαϊκή και η χριστιανική σκέψη.
Ο Πλάτωνας είναι ο γνωστότερος ουτοπικός συγγραφέας. Στην Πολιτεία (4ος αι. π.Χ.) παρουσιάζονται αναλυτικά τα σχέδια για μια εναλλακτική κοινωνία. Οι Πυθαγόρειοι το 525 π.Χ. ίδρυσαν τη δική τους κοινότητα στη Νότια Ιταλία, όπου γυναίκες και άντρες μοιράζονταν ισότιμα τόσο τα υλικά όσο και τα πνευματικά αγαθά.
Το 2ο αι. π.Χ. οι Εσσαίοι ζούσαν κοινοβιακά, μοιράζονταν τα αγαθά και πολλοί θεωρούν ότι αποτέλεσαν τη βάση για τον επερχόμενο χριστιανισμό. Μετά το θάνατο του Ιησού αναπτύχθηκαν οι Αγάπες, οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες οι οποίες βρέθηκαν συχνά στο στόχαστρο της ρωμαϊκής εξουσίας. Από τον 4ο αι. μ.Χ. οι χριστιανικές κοινότητες μετεξελίχθηκαν σε μοναστήρια και έτσι επιβιώνουν μέχρι σήμερα.
Στην Αναγέννηση τα ουτοπικά κοινοτικά ιδανικά αποκτούν νέα διάσταση από συγγραφείς όπως ο Thomas More και ο Francis Bacon. Έτσι δημιουργούνται πολλές κοινότητες όπως οι Καθαροί στη Γαλλία και την Ιταλία. Το κίνημα των Αναβαπτιστών την ίδια περίπου εποχή οδήγησε σε ένα μεγάλο αριθμό πνευματικών κοινοτήτων που είχαν ως αρχές την κοινή ιδιοκτησία, την ισότητα για όλους, την “ελεγχόμενη αναρχία” και τον “σχεδιασμό” της κοινωνίας. Αυτές οι κοινότητες αποτέλεσαν μεγάλη πρόκληση και κίνδυνο για τους κατέχοντες την εξουσία και πίεσαν για μία εναλλακτική κοινωνική πραγματικότητα.
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
Το σύγχρονο ουτοπικό κίνημα των κοινοτήτων βασίζεται στις φιλοσοφικές πρακτικές μεγάλων διανοητών όπως ο Charles Fourier, o Robert Owen, o Etienne Cabet και ο John Humpfrey Noyes. Αυτοί οι άντρες οραματίστηκαν μία ελεύθερη κοινωνική τάξη και η ιδέα των κοινοτήτων δεν παρουσιάζονταν πια ως ιδανικό που μπορεί να εκπληρωθεί μόνο από ομάδες ασκητών αλλά ως μια σύγχρονη λύση για μια αξιοπρεπή ζωή σε μια σύνθετη βιομηχανική κοινωνία.
Το κίνημα των κοινοτήτων έφτασε στο απόγειο στην Αμερική το 19ο αι. Ουτοπικές ομάδες όπως η Νέα Αρμονία, οι Shakers, οι Amana, οι Rappites, οι Oneida κλπ., που γνώρισαν μεγάλη δημοσιότητα, βοήθησαν στην εξάπλωση στον ευρύτερο πληθυσμό της ιδέας ότι η κοινοβιακή ζωή μπορεί πραγματικά ν’ αποτελέσει μία εναλλακτική πρακτική απέναντι στις κοινωνικές δομές του καπιταλιστικού συστήματος. Ένας παράδεισος μπορεί να δημιουργηθεί εδώ στη γη “σήμερα”, ήταν το προκλητικό τους μήνυμα.
Το κύμα των κοινοτικών πειραμάτων εξαπλώθηκε στην Αυστραλία όπου με την καθοδήγηση ουτοπικών συγγραφέων όπως ο William Lane και ο Horace Tucker δημιουργείται ένα πλήθος κοινοτήτων, πολλές με την υποστήριξη της κυβέρνησης, κάτι πρωτοφανές για τα παγκόσμια δεδομένα.
Από το τέλος του 17ου αι. συνεχίζεται η πρακτική της κοινοβιακής ζωής στις ΗΠΑ, το ίδιο ισχύει και για τους δυο τελευταίους αιώνες στη Μεγάλη Βρετανία και την υπόλοιπη δυτική Ευρώπη. Η κοινοβιακή ζωή δεν είναι ένα σύντομο φαινόμενο αλλά έχει μια μακρά και πλούσια ιστορία στα περισσότερα μέρη της γης.
Σήμερα υπάρχουν παγκοσμίως 25.000 περίπου κοινοτικές πρωτοβουλίες όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν και συνεργάζονται μαζί. Στη Μεγ. Βρετανία υπάρχουν περίπου 150-250 κοινότητες με περισσότερους από 10 ενήλικες, οι 69 από τις οποίες χαρακτηρίζονται ως “Diggers and Dreamers”. Σύμφωνα με τo Eurotopia υπάρχουν 1450 κοινότητες και οικολογικά χωριά στην Ευρώπη από τα οποία περίπου 400 στη Γερμανία.
Στις ΗΠΑ υπολογίζονται γύρω στις 12.000 κοινότητες. Στο Ισραήλ υπάρχουν 282 κιμπούτζ, το παλιότερο από το 1903. Το μέγεθος ποικίλει από 40 εως 2000 άνθρωποι. Το 2,5% του συνολικού πληθυσμού ζει κοινοβιακά. Στην Αυστραλία υπάρχουν 150 -200 κοινότητες, στη Ν. Ζηλανδία τουλάχιστον 50 με μία ιστορία πάνω από έναν αιώνα. Στην Ιαπωνία υπάρχουν 100 περίπου κοινότητες, στην Ινδία έχουμε μια μακρά ιστορία με πνευματικές κοινότητες ή άσραμ, όπως η Auroville με πάνω από 1500 συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο, το κέντρο του Osho στην Πούνα κλπ. Και στη Λατινική Αμερική υπάρχουν πολλές κοινότητες κυρίως στη Βραζιλία.
Οι κοινότητες είναι μία δύναμη και μία ρεαλιστική προοπτική για την δημιουργία μιας επιθυμητής κοινωνικής πραγματικότητας. Ένας από τους στόχους του κοινοτικού κινήματος σήμερα είναι η σύνδεση του πολιτικού και κοινωνικού οράματος με την ιδέα μιας ζωής χωρίς φόβο. Ένας ελεύθερος κόσμος χρειάζεται ν’ απελευθερωθεί από τις δομές του φόβου και της πειθάρχησης στην οποία οδηγεί και οι κοινότητες γίνονται οι εστίες του μέλλοντος όπου συλλέγονται οι διαφορετικές γνώσεις και ασκούνται πρακτικά – ένα σχολείο της ζωής. Η εκπαίδευση της προσωπικότητας τόσο για μια κοινότητα όσο και για ένα άτομο εμπλουτίζεται από τη συμμετοχή στα κοινά. “Μόνο όταν ένα άτομο γίνεται συμπαντικό, κερδίζει προσωπικότητα”. Μία κοινότητα κερδίζει σε υπόσταση όσο περισσότερα παγκόσμια καθήκοντα αναλαμβάνει. Μία κοινότητα κερδίζει επίσης υπόσταση όσο περισσότερο ο καθένας που συμμετέχει αναλαμβάνει την ευθύνη της προσωπικής του ανάπτυξης. Η διαφορετικότητα οδηγεί στη σταθερότητα και την ευελιξία του συστήματος πράγμα που ισχύει τόσο για το κάθε μέλος της κοινότητας όσο και για την κάθε κοινότητα στο δίκτυο που διαμορφώνει το συνολικό βιότοπο των κοινοτήτων, όπως τα όργανα ενός οργανισμού.
Ένα από τα κεντρικά καθήκοντα της εποχής μας είναι να εξαλείψει ο φόβος και η αδυναμία που κυριαρχεί παντού στον κόσμο μας. Σήμερα ο καθένας θεωρεί ότι είναι ανίσχυρος μπροστά στα μεγάλα συστήματα, στους άλλους που αποφασίζουν στη θέση του και διαμορφώνουν τη ζωή του καταστρέφοντας οτιδήποτε και οποιονδήποτε εναντιώνεται.
Χρειαζόμαστε μία παγκόσμια πολιτική της ελπίδας. Το ευρύ δίκτυο των κοινοτήτων είναι μία απτή και υπαρκτή εναλλακτική πρόταση. Ο Oscar Wilde, 1890, είπε: “Ένας παγκόσμιος χάρτης όπου δεν διαγράφεται κάποια ουτοπία δεν αξίζει γιατί λείπει η χώρα όπου μπορεί ν’ ανασάνει η ανθρωπότητα. Πρόοδος σημαίνει πραγματοποίηση των ουτοπιών”.
Άννα Φιλίππου
